20.YÜZYIL OSMANLI DEVLETİ

20.YY BAŞLARINDA OSM. DEVLETİNİN İÇ VE DIŞ SİYASİ DURUMU

II. MEŞRUTİYET'İN İLANI (1908) 

II. Abdülhamit'in baskıcı düzenine karşı olan aydın­lar, Meşrutiyeti yeniden kurmak için gizli cemiyetler kur­dular. Bu cemiyetlerin ilki olan İttihat–ı Osmani'dir. Bu ce­miyet Selanikte kurulan Osmanlı Hürriyet Cemiyetiyle birleşti (1907).Bunun sonunda İttihat ve Terakki Ce­miyeti ku­ruldu. Bu dönemde Mustafa Kemal'de Şam'da Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kurdu. Vatan ve Hürriyet Cemiyeti sonra­dan İttihat ve Terakki Cemiyetine katıldı. II. Abdül­hamit'e karşı kurulan bu cemiyetler Makedonya'da çok daha güçlüydüler. Bu durumun nedenleri şunlardır:

1.      Avrupa'dan gelen yayınların bölgede kolay bulu­nup, okunması

2.      Selânik'teki üçüncü ordu subaylarının maaşlarını alamaması ve  terfi edememeleri.

Osmanlı Devleti'nin siyasi çalkantılar içerisinde bu­lunduğu bu dönemde, Almanya Osmanlı Devletine yak­laştı. İngiltere Almanya'nın Osmanlı Devletine yaklaş­ma­sını, çıkarlarına uygun bulmadı. Balkanlar ve Doğu Ak­de­niz ilgili politikasını değiştirerek Rusya'ya yak­laştı. Bu­nun sonunda İngiltere ve Rusya Reval sözleşmesini imzaladılar. (1908). İngiltere önceleri Rusya'nın Balkan­larda güçlenmesini istemi­yordu. Ancak bu sözleşmeyi imzalayarak Rusya'nın Panislavizm politi­kasını destek­ledi.

İttihat ve Terakki Derneği üyeleri Balkanlar'da oluşan bu gelişmeler karşısında, II. Abdülhamit'in devletin par­ça­lanmasını önlemeyeceği fikrini savundular.  Meşruti­yet'in ikinci kez kurulmasını sağlamak için Niyazi Bey Manastırda, Enver Bey Selanikte birlikleriyle isyan ettiler. II. Abdülhamit Meşrutiyeti ilân etmek zorunda kaldı. Meş­rutiyetin ikinci kez ilanı sırasındaki karışıklığı fırsat bilen;

1.Bulgaristan bağımsızlığını ilân ederek, Doğu Ru­meli'yi kendisine bağladı. Bulgarlar Rusya'ya ve Osmanlı Devetine tepki olarak bir Alman prensini kendi­lerine kral seçtiler.

2.      Avusturya - Macaristan, Bosna – Hersek'i ülke­sine kattı.

3.      Yunanistan Girit'i aldığını açıkladı.

II. Meşrutiyetin ilanından sonra Kanun–i Esasi'ye ko­nulan yeniliklerle aşağıdakiler gerçekleşmiştir:

1.      Padişahın meclisleri kapatması zorlaştırıldı.

2.Hükümetin padişaha değil, meclise karşı sorumlu olduğu kararlaştırıldı.

3.      Fikir ve toplanma özgürlükleriyle ilgili olarak yeni­likler yapıldı. Partiler kurulmasına izin verildi. (Bunlar ilk kez gerçekleştirilmiştir.) 

31 MART OLAYI (13 NİSAN 1909) 

Meclisi Mebusanın açılmasıyla İttihat ve Terakki Cemiyetinin etkinliği arttı. Bu partiye karşı olanlar Ahrar Partisini kurdular. Volkan Gazetesi sahibi Derviş Vahdeti ve Serbesti Gazetesinin başyazarı Hasan Fehmi, İttihat ve Terakki aleyhine şiddetli yazılar yazdılar. Bu yazılarda dini propagandalar yaptılar. Halkı heyecana getirdiler. Ga­zeteci Hasan Fehmi öldürüldü. II. Abdülhamit taraftar­ları Avcı taburlarını yanlarına çektiler, Meclis–i Mebusa­n'a gelerek "şeriat isteriz" diyerek isyan başlattı­lar. İttihat ve Terakki'yi destekleyen mebuslardan, subay­lardan ve ga­zetecilerden bazılarını öldürdüler. Bu olaylar üzerine İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin merkezi olan Selanik'te III. Orduya bağlı askerlerden "Hareket Ordusu" kuruldu. Mahmut Şevket Paşa komutasındaki bu ordu is­yanı bastırdı. Mustafa Kemal Hareket Ordusunun kur­may başkanlığını yaptı. İttihat ve Terakki Partisi ile hü­kümet üyeleri II. Ab­dülhamit'i padişahlıktan indirdiler, kardeşi V. Mehmet Reşat'ı padişahlığa ge­tirdiler.

TRABLUSGARP SAVAŞI (1911–1912)

Nedenleri:

1.      Siyasi birliğini geç tamamlayan İtalya'nın sö­mürge yarışına girmesi

2.      İtalya'nın Habeşistan ve Kızıldeniz kıyılarını işgal etmesine rağmen yenilerek geri çekilmesi, karşılaştığı bu başarı­sızlığı gidermek istemesi.

3.      İtalyan tüccarların Trablusgarp'ta kurdukları et­kinliğin artması.

4.      İtalya'nın kendisine yakın Trablusgarp'a atanacak vali konusunda kendi görüşünün alınmasını istemesi

 İtalya'nın bölgedeki tüccarlarının haklarını kendi­sinin koruyacağını öne sürerek, Trablusgarp'a atanacak vali konusunda kendilerinin görüşünün alınmasını istedi.

Osmanlı Devleti, İtalya'nın Trablusgarp'ın yönetimiyle ilgili isteklerini reddetti. Bunun üzerine İtalya Trablus­garp'a asker çı­kardı. Osmanlı Devletinin deniz gücü yoktu. II. Abdül­hamit do­nanma subaylarının kendisine karşı bir ihtilâl yapacağını düşünerek, donanmayı Haliç'e çektir­mesiyle gemiler çü­rümüştü. Karadan kuvvet gön­derile­miyordu, çünkü Mısır, İngiliz işgalindeydi.

Osmanlı yönetimi Trablusgarp ve Bingazi savunma­larını düzenlemek için aralarında Mustafa Kemal ve En­ver Bey'in bulunduğu bir grup subayı buraya gön­derdi. Mustafa Kemal Trablusgarp ve Derne'de, Enver Bey Bingazi'de bulunan Osmanlı birliklerini ve yerli halkı ör­güt­lediler. İtalyanlar kıyıdan içeri giremediler. İtalya istek­le­rini kabul ettirmek için On iki adayı işgal etti. Çanak­kale kıyılarını topa tuttu. Bu olaylar sırasında Balkan sa­vaş­ları çıktı. Osmanlı yönetimi her iki cephede savaşa­maya­cağını anladı ve barış istedi. İsviçre'nin Uşi kentinde antlaşma imzalandı.

 

Uşi Antlaşması (1912):

1.Trablusgarp ve Bingazi İtalya'ya bırakılacak.

2.      Trablusgarp eyaleti dini bakımdan Osmanlı Dev­letine bağlı kalacak.

3.      On iki ada Yunan işgaline uğramaması için geçici olarak İtalya'nın kontrolünde olacak, savaş sonunda Osmanlıya geri verilecek. (Ancak İtalya savaş sonunda Oniki adayı geri vermedi. Birinci ve İkinci Dünya savaş­ları boyunca elinde tuttu. İkinci Dünya savaşı sonunda İngiltere ve diğer galip devletlerin desteğini alan Yuna­nistan oniki adayı aldı.)

 

BALKAN SAVAŞLARI (1912–1913)

Nedenleri:

1.      Rusya'nın Sırbistan'ı, Bulgaristan'ı, Yunanistan'ı ve Karadağ'ı kışkırtması.

2.      Balkan Devletlerinin Osmanlı topraklarını paylaş­mak için aralarında ikili anlaşmalar yapması.

 

I. BALKAN SAVAŞI (1912)

Balkanlı Devletler Hristiyanların yaşadıkları yerlerin bakımsız olduğunu belirterek, Hristiyanların zor durumda bırakıldıklarını savundular. Hristiyanların yaşadıkları yer­lerde ıslahatlar yapılmasını istediler. Osmanlılar bu is­tek­lere karşı çıktı. Karadağın saldırısıyla savaş başladı. Os­manlı ordusundaki siyasi çatışmalar, bir kısım asker­lerin erken terhisi ve birlikler arasında haberleşmenin ye­ter­sizliği, savaşın kaybedilmesine neden oldu. Bulgar or­du­ları Çatalca'da durdurulabildi. Sırplar Arnavutluğa girdi. Arnavutlar bu duruma karşı çıkarak bağımsızlıkla­rını ka­zandılar. Yunanlılar Ege adalarının çoğunu işgal ettiler. Osmanlı Devleti ateşkes istedi Londra'da antlaşma imza­landı.

LONDRA ANTLAŞMASI (1913)

1.       Midye - Enez çizgisi Osmanlı Devletinin Trakya sınırını oluşturacak

2.       Midye - enez çizgisinin batısında kalan Osmanlı toprakları Balkanlı Devletler arasında paylaşılacak

 

BÂB - I ALİ BASKINI (20 Ocak 1913)

İttihat ve Terakki Partisi I. Balkan savaşıyla ilgili gö­rüşmeler devam ettiği sırada, Osmanlı tarihinde Bâbıâli Baskını adıyla anılan bir ihtilâlle iktidarı ele geçirdi. İt­ti­hatçılar Mahmut Şevket Paşa'yı sadrazamlığa getirdiler. İttihat ve Terakki Partisine muhalif olanlar Mahmut Şev­ket Paşa'yı suikast sonucu öldürdüler. Bu olaydan sonra Sait Halim Paşa sadrazam yapılmıştır.

 II. BALKAN SAVAŞI  (1913)

Nedeni:

Balkanlı Devletlerin aralarında Osmanlı Devletinden aldıkları toprakları paylaşmada anlaşama­maları.

Karadağ, Yunanistan, Sırbistan ve Romanya Bulga­ristan'a karşı birlikte savaşmışlardır. En büyük payı al­mak isteyen Bulgaristan yenildi. Osmanlı Devleti Bal­kanlı Devletlerin aralarındaki savaşı fırsat bildi. Kırklareli ve Edirne'yi geri aldı. Balkan devletler aralarındaki savaşı Bükreş Antlaşmasını  imzalayarak bitirdiler (1913). 

Antlaşmaya göre:

1.      Selanik, Kavala ve Güney Makedonya Yunanis­tan'ın olacak

2.      Batı Trakya ve Doğu Makedonya Bulgaristan'ın olacak

3.      Makedonya'nın Kuzeyi ve Orta bölümü Sıbistan'a verilecek

4.      Dobruca ve Silistre Romanya'nın olacak

Osmanlı Devleti Bulgaristanla İstanbul, Yunanis­tan'la Atina antlaşmalarını imzaladı (1913). 

İSTANBUL ANTLAŞMASINA GÖRE:

Kırklareli ve Dimetoka Osmanlıların olacak, Meriç iki taraf arasında sınır kabul edilecek. Batı Trakya Bulgaris­tan'ın olacak. 

ATİNA ANTLAŞMASINA GÖRE:

Yanya, Selanik ve Girit Yunanistan'ın olacak. Bozca­ada, İmroz ve Meis adalarının dışındaki Ege ada­larının Yunanistana bırakılma önerisini Osmanlı Devleti kabu­letmedi. Bir karara varılmadan I. Dünya savaşı çıktı. Ege adaları sorunu Lozan'da çözümlenebildi.

 I. DÜNYA SAVAŞININ NEDENLERİ 

1.      Almanya ve İngiltere arasında pazar ve ham­madde kaynaklarını ele geçirme mücadelesi

2.      Fransa'nın Almanya'ya kaptırdığı Alsası – Loren'i almak istemesi

3.      Rusya'nın Balkanlarda ve Orta Avrupa'da izlediği Panislavizm politikası

4.      Avusturya – Macaristan'ın Rusya'nın izlediği pa­nislavizm ve yayılmacı politikalardan etkilenmesi

5.      Fransız ihtilâlinin yaydığı başta ulusçuluk ve diğer fikirlerin etkisi

 AVRUPADA BLOKLAŞMA

Yukarıdaki nedenler Avrupa devletlerinin üçlü ittifak ve üçlü itilaf devletleri şeklinde ikiye ayrılmasına neden olmuştur.

Üçlü İttifak Devletleri (Bağlaşma Devletleri)

1.      Almanya

2.      Avusturya

3.      İtalya

4.      Bulgaristan

5.      Osmanlı İmparatorluğu

 Not: İtalya savaş başlayınca, İngiltere, Fransa ve Rusya ile Londra'da Nisan 1915'de gizli bir anlaşma im­zalayarak ittifaktan ayrıldı. İtalya'ya Arnavutluk'taki bir kı­sım topraklar, Dalmaçya adalarının bazıları ile Antalya bölgesi ve On iki Ada'nın verilmesi kararlaştırıldı.

 

 Üçlü İtilaf Devletleri

(Anlaşma Devletleri) (1907)

1.      İngiltere  2. Fransa          3. Rusya

4.      İtalya (İttifaktan ayrıldıktan sonra katılmıştır.)

5.      Romanya 6. Yunanistan    7. Portekiz

8.      Japonya   9. ABD            10. Sırbistan

11. Karadağ

 SAVAŞIN ÇIKIŞI

Avusturya – Macaristan veliahtının Saraybosna'da bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi savaşın baş­lama­sına bahane olmuştur. Avusturya'nın Sırbistan'a saldırı­sıyla savaş başlamıştır (28 Temmuz 1914). 

OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞA GİRME

NEDENLERİ:

1.Osmanlıların Trablusgarb ve Balkan savaşlarında kaybettikleri yerleri almak istemesi.

2.Osmanlıların savaşı Almanların kazanacağına inanmaları. Enver Paşa ve çevresinin Alman hayranı ol­maları.

3.      İttihat ve Terakki Hükümeti içerisindeki Almanya yanlısı bakanların Almanya ile gizli anlaşma yapması (2 Ağustos 1914). 

ALMANYA'NIN OSMANLI DEVLETİNE

YAKINLAŞMASINDAKİ AMAÇLAR:

1.      Osmanlı padişahının halifelik konumundan yarar­lanıp, İngiliz sömürgelerindeki Müslümanları İngiltereye karşı ayaklandırmak

2.      Osmanlı Devletinin jeopolitik konumundan yarar­lanıp, askeri hareketlilik kazanmak

3.      Sanayisi gelişmemiş Osmanlıyı hammade kay­nağı ve pazar olarak değerlendirmek.

4.Almanya'nın Avrupa'daki üçlü itilaf kuşatmasını yarmak ve karşısındaki güçleri azaltmak amacıyla Os­manlıları kendi tarafına çekmesi ve savaşa zorlaması. 

OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞA GİRMESİ

Atlas Okyanusunda başlayan savaş nedeniyle İngiliz donanmasından kaçan Goben ve Breslav adlı Alman gemileri Akdeniz'e girerek, İstanbul limanına sığındı. An­laşma Devletleri, Osmanlı devletine gemilerdeki Alman deniz askerlerinin Almanya'ya gönderilmesini is­tediler. Ayrıca Osmanlı Devleti bu bildirilen is­teği kabul ederse, kapitülasyonları kaldıracaklarını ve para yardı­mında bu­lunacaklarını açıkladılar. Bunun nedeni, Anlaşma devlet­lerinin Osmanlı Devletini Almanyanın ya­nında savaşa girmesini kendi çıkarlarına uygun bulma­malarıdır. Os­manlı yönetimi İtilaf Devletlerini isteklerini kabul etmedi ve kapitülasyon­ları tek yanlı kal­dırdı. Anlaşma devletleri bu durumu da kabul etti. Ancak iki Alman savaş gemisi Osmanlı bay­rağı çekerek Karadenize açıldı. Rus liman­larını topa tuttu (29–30 Ekim 1914). Rusya Osmanlı Devletine savaş açtı.

PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 Ocak 1918) 

Konferansın amacı I. Dünya savaşına katılan devlet­ler arasında yapılacak barışın esaslarını belirlemekti. Konferansa ABD, İngiltere, Fransa, Japonya ve İtalya egemendi. Konferans çalışmalarında aşağıdaki sonuçlar ortaya