20.YY BAŞLARINDA OSM. DEVLETİNİN İÇ VE DIŞ SİYASİ DURUMU
II. MEŞRUTİYET'İN İLANI (1908)
II. Abdülhamit'in baskıcı düzenine karşı olan aydınlar, Meşrutiyeti yeniden kurmak için gizli cemiyetler kurdular. Bu cemiyetlerin ilki olan İttihat–ı Osmani'dir. Bu cemiyet Selanikte kurulan Osmanlı Hürriyet Cemiyetiyle birleşti (1907).Bunun sonunda İttihat ve Terakki Cemiyeti kuruldu. Bu dönemde Mustafa Kemal'de Şam'da Vatan ve Hürriyet Cemiyetini kurdu. Vatan ve Hürriyet Cemiyeti sonradan İttihat ve Terakki Cemiyetine katıldı. II. Abdülhamit'e karşı kurulan bu cemiyetler Makedonya'da çok daha güçlüydüler. Bu durumun nedenleri şunlardır:
1. Avrupa'dan gelen yayınların bölgede kolay bulunup, okunması
2. Selânik'teki üçüncü ordu subaylarının maaşlarını alamaması ve terfi edememeleri.
Osmanlı Devleti'nin siyasi çalkantılar içerisinde bulunduğu bu dönemde, Almanya Osmanlı Devletine yaklaştı. İngiltere Almanya'nın Osmanlı Devletine yaklaşmasını, çıkarlarına uygun bulmadı. Balkanlar ve Doğu Akdeniz ilgili politikasını değiştirerek Rusya'ya yaklaştı. Bunun sonunda İngiltere ve Rusya Reval sözleşmesini imzaladılar. (1908). İngiltere önceleri Rusya'nın Balkanlarda güçlenmesini istemiyordu. Ancak bu sözleşmeyi imzalayarak Rusya'nın Panislavizm politikasını destekledi.
İttihat ve Terakki Derneği üyeleri Balkanlar'da oluşan bu gelişmeler karşısında, II. Abdülhamit'in devletin parçalanmasını önlemeyeceği fikrini savundular. Meşrutiyet'in ikinci kez kurulmasını sağlamak için Niyazi Bey Manastırda, Enver Bey Selanikte birlikleriyle isyan ettiler. II. Abdülhamit Meşrutiyeti ilân etmek zorunda kaldı. Meşrutiyetin ikinci kez ilanı sırasındaki karışıklığı fırsat bilen;
1.Bulgaristan bağımsızlığını ilân ederek, Doğu Rumeli'yi kendisine bağladı. Bulgarlar Rusya'ya ve Osmanlı Devetine tepki olarak bir Alman prensini kendilerine kral seçtiler.
2. Avusturya - Macaristan, Bosna – Hersek'i ülkesine kattı.
3. Yunanistan Girit'i aldığını açıkladı.
II. Meşrutiyetin ilanından sonra Kanun–i Esasi'ye konulan yeniliklerle aşağıdakiler gerçekleşmiştir:
1. Padişahın meclisleri kapatması zorlaştırıldı.
2.Hükümetin padişaha değil, meclise karşı sorumlu olduğu kararlaştırıldı.
3. Fikir ve toplanma özgürlükleriyle ilgili olarak yenilikler yapıldı. Partiler kurulmasına izin verildi. (Bunlar ilk kez gerçekleştirilmiştir.)
31 MART OLAYI (13 NİSAN 1909)
Meclisi Mebusanın açılmasıyla İttihat ve Terakki Cemiyetinin etkinliği arttı. Bu partiye karşı olanlar Ahrar Partisini kurdular. Volkan Gazetesi sahibi Derviş Vahdeti ve Serbesti Gazetesinin başyazarı Hasan Fehmi, İttihat ve Terakki aleyhine şiddetli yazılar yazdılar. Bu yazılarda dini propagandalar yaptılar. Halkı heyecana getirdiler. Gazeteci Hasan Fehmi öldürüldü. II. Abdülhamit taraftarları Avcı taburlarını yanlarına çektiler, Meclis–i Mebusan'a gelerek "şeriat isteriz" diyerek isyan başlattılar. İttihat ve Terakki'yi destekleyen mebuslardan, subaylardan ve gazetecilerden bazılarını öldürdüler. Bu olaylar üzerine İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin merkezi olan Selanik'te III. Orduya bağlı askerlerden "Hareket Ordusu" kuruldu. Mahmut Şevket Paşa komutasındaki bu ordu isyanı bastırdı. Mustafa Kemal Hareket Ordusunun kurmay başkanlığını yaptı. İttihat ve Terakki Partisi ile hükümet üyeleri II. Abdülhamit'i padişahlıktan indirdiler, kardeşi V. Mehmet Reşat'ı padişahlığa getirdiler.
Not: 31 Mart olayı denilen isyanı çıkaranlar Meşrutiyet idaresini yıkarak, Teokratik Monarşiyi yeniden kurmayı hedeflemiştir.
TRABLUSGARP SAVAŞI (1911–1912)
Nedenleri:
1. Siyasi birliğini geç tamamlayan İtalya'nın sömürge yarışına girmesi
2. İtalya'nın Habeşistan ve Kızıldeniz kıyılarını işgal etmesine rağmen yenilerek geri çekilmesi, karşılaştığı bu başarısızlığı gidermek istemesi.
3. İtalyan tüccarların Trablusgarp'ta kurdukları etkinliğin artması.
4. İtalya'nın kendisine yakın Trablusgarp'a atanacak vali konusunda kendi görüşünün alınmasını istemesi
Not: İngiltere ve Fransa İtalya'nın Almanya'ya yakınlaşmasını önlemek için İtalya'ya destek vermişlerdir
İtalya'nın bölgedeki tüccarlarının haklarını kendisinin koruyacağını öne sürerek, Trablusgarp'a atanacak vali konusunda kendilerinin görüşünün alınmasını istedi.
Osmanlı Devleti, İtalya'nın Trablusgarp'ın yönetimiyle ilgili isteklerini reddetti. Bunun üzerine İtalya Trablusgarp'a asker çıkardı. Osmanlı Devletinin deniz gücü yoktu. II. Abdülhamit donanma subaylarının kendisine karşı bir ihtilâl yapacağını düşünerek, donanmayı Haliç'e çektirmesiyle gemiler çürümüştü. Karadan kuvvet gönderilemiyordu, çünkü Mısır, İngiliz işgalindeydi.
Osmanlı yönetimi Trablusgarp ve Bingazi savunmalarını düzenlemek için aralarında Mustafa Kemal ve Enver Bey'in bulunduğu bir grup subayı buraya gönderdi. Mustafa Kemal Trablusgarp ve Derne'de, Enver Bey Bingazi'de bulunan Osmanlı birliklerini ve yerli halkı örgütlediler. İtalyanlar kıyıdan içeri giremediler. İtalya isteklerini kabul ettirmek için On iki adayı işgal etti. Çanakkale kıyılarını topa tuttu. Bu olaylar sırasında Balkan savaşları çıktı. Osmanlı yönetimi her iki cephede savaşamayacağını anladı ve barış istedi. İsviçre'nin Uşi kentinde antlaşma imzalandı.
Uşi Antlaşması (1912):
1.Trablusgarp ve Bingazi İtalya'ya bırakılacak.
2. Trablusgarp eyaleti dini bakımdan Osmanlı Devletine bağlı kalacak.
3. On iki ada Yunan işgaline uğramaması için geçici olarak İtalya'nın kontrolünde olacak, savaş sonunda Osmanlıya geri verilecek. (Ancak İtalya savaş sonunda Oniki adayı geri vermedi. Birinci ve İkinci Dünya savaşları boyunca elinde tuttu. İkinci Dünya savaşı sonunda İngiltere ve diğer galip devletlerin desteğini alan Yunanistan oniki adayı aldı.)
Not: Trablusgarp Osmanlı Devleti'nin Kuzey Afrika'da kaybettiği son topraktır.
BALKAN SAVAŞLARI (1912–1913)
Nedenleri:
1. Rusya'nın Sırbistan'ı, Bulgaristan'ı, Yunanistan'ı ve Karadağ'ı kışkırtması.
2. Balkan Devletlerinin Osmanlı topraklarını paylaşmak için aralarında ikili anlaşmalar yapması.
I. BALKAN SAVAŞI (1912)
Balkanlı Devletler Hristiyanların yaşadıkları yerlerin bakımsız olduğunu belirterek, Hristiyanların zor durumda bırakıldıklarını savundular. Hristiyanların yaşadıkları yerlerde ıslahatlar yapılmasını istediler. Osmanlılar bu isteklere karşı çıktı. Karadağın saldırısıyla savaş başladı. Osmanlı ordusundaki siyasi çatışmalar, bir kısım askerlerin erken terhisi ve birlikler arasında haberleşmenin yetersizliği, savaşın kaybedilmesine neden oldu. Bulgar orduları Çatalca'da durdurulabildi. Sırplar Arnavutluğa girdi. Arnavutlar bu duruma karşı çıkarak bağımsızlıklarını kazandılar. Yunanlılar Ege adalarının çoğunu işgal ettiler. Osmanlı Devleti ateşkes istedi Londra'da antlaşma imzalandı.
LONDRA ANTLAŞMASI (1913)
1. Midye - Enez çizgisi Osmanlı Devletinin Trakya sınırını oluşturacak
2. Midye - enez çizgisinin batısında kalan Osmanlı toprakları Balkanlı Devletler arasında paylaşılacak
BÂB - I ALİ BASKINI (20 Ocak 1913)
İttihat ve Terakki Partisi I. Balkan savaşıyla ilgili görüşmeler devam ettiği sırada, Osmanlı tarihinde Bâbıâli Baskını adıyla anılan bir ihtilâlle iktidarı ele geçirdi. İttihatçılar Mahmut Şevket Paşa'yı sadrazamlığa getirdiler. İttihat ve Terakki Partisine muhalif olanlar Mahmut Şevket Paşa'yı suikast sonucu öldürdüler. Bu olaydan sonra Sait Halim Paşa sadrazam yapılmıştır.
Not: Bab - ı Ali Baskını denilen ihtilal sonrasında İttihat ve Terakki partisinin iktidarları denetlemesi sona ermiş, iktidarı doğrudan ele alma devri başlamıştır. İttihat ve Terakki bu dönemden Türkçülük akımına önem vermiştir.
II. BALKAN SAVAŞI (1913)
Nedeni:
Balkanlı Devletlerin aralarında Osmanlı Devletinden aldıkları toprakları paylaşmada anlaşamamaları.
Karadağ, Yunanistan, Sırbistan ve Romanya Bulgaristan'a karşı birlikte savaşmışlardır. En büyük payı almak isteyen Bulgaristan yenildi. Osmanlı Devleti Balkanlı Devletlerin aralarındaki savaşı fırsat bildi. Kırklareli ve Edirne'yi geri aldı. Balkan devletler aralarındaki savaşı Bükreş Antlaşmasını imzalayarak bitirdiler (1913).
Antlaşmaya göre:
1. Selanik, Kavala ve Güney Makedonya Yunanistan'ın olacak
2. Batı Trakya ve Doğu Makedonya Bulgaristan'ın olacak
3. Makedonya'nın Kuzeyi ve Orta bölümü Sıbistan'a verilecek
4. Dobruca ve Silistre Romanya'nın olacak
Osmanlı Devleti Bulgaristanla İstanbul, Yunanistan'la Atina antlaşmalarını imzaladı (1913).
İSTANBUL ANTLAŞMASINA GÖRE:
Kırklareli ve Dimetoka Osmanlıların olacak, Meriç iki taraf arasında sınır kabul edilecek. Batı Trakya Bulgaristan'ın olacak.
ATİNA ANTLAŞMASINA GÖRE:
Yanya, Selanik ve Girit Yunanistan'ın olacak. Bozcaada, İmroz ve Meis adalarının dışındaki Ege adalarının Yunanistana bırakılma önerisini Osmanlı Devleti kabuletmedi. Bir karara varılmadan I. Dünya savaşı çıktı. Ege adaları sorunu Lozan'da çözümlenebildi.
Not: Osmanlı Devletinin Sırbistan ve Karadağ ile sınırı kalmamıştır. Ayrıca Batı Trakya Türklri sorunu ortaya çıkmıştır.
I. DÜNYA SAVAŞININ NEDENLERİ
1. Almanya ve İngiltere arasında pazar ve hammadde kaynaklarını ele geçirme mücadelesi
2. Fransa'nın Almanya'ya kaptırdığı Alsası – Loren'i almak istemesi
3. Rusya'nın Balkanlarda ve Orta Avrupa'da izlediği Panislavizm politikası
4. Avusturya – Macaristan'ın Rusya'nın izlediği panislavizm ve yayılmacı politikalardan etkilenmesi
5. Fransız ihtilâlinin yaydığı başta ulusçuluk ve diğer fikirlerin etkisi
Not 1: Almanlar ve İtalyanlar siyasal birliklerini geç kurmaları nedeniyle sömürgeler kazanmakta gecikmişlerdir.
Not 2: I. Dünya savaşının temel nedeni sömürgeciliktir. Bu konuda en büyük mücadele Almanya ve İngiltere arasında olmuştur.
AVRUPADA BLOKLAŞMA
Yukarıdaki nedenler Avrupa devletlerinin üçlü ittifak ve üçlü itilaf devletleri şeklinde ikiye ayrılmasına neden olmuştur.
Üçlü İttifak Devletleri (Bağlaşma Devletleri)
1. Almanya
2. Avusturya
3. İtalya
4. Bulgaristan
5. Osmanlı İmparatorluğu
Not: İtalya savaş başlayınca, İngiltere, Fransa ve Rusya ile Londra'da Nisan 1915'de gizli bir anlaşma imzalayarak ittifaktan ayrıldı. İtalya'ya Arnavutluk'taki bir kısım topraklar, Dalmaçya adalarının bazıları ile Antalya bölgesi ve On iki Ada'nın verilmesi kararlaştırıldı.
Not: Bulgaristan İkinci Balkan savaşında, Romanya'ya kaptırdığı Dobruca, Yunanistan'a kaptırdığı Kavala ile Serez ve Sırbistan'a kaptırdığı Makedonya'yı almak için, Almanya'nın yanında yer almıştır.
Üçlü İtilaf Devletleri
(Anlaşma Devletleri) (1907)
1. İngiltere 2. Fransa 3. Rusya
4. İtalya (İttifaktan ayrıldıktan sonra katılmıştır.)
5. Romanya 6. Yunanistan 7. Portekiz
8. Japonya 9. ABD 10. Sırbistan
11. Karadağ
SAVAŞIN ÇIKIŞI
Avusturya – Macaristan veliahtının Saraybosna'da bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesi savaşın başlamasına bahane olmuştur. Avusturya'nın Sırbistan'a saldırısıyla savaş başlamıştır (28 Temmuz 1914).
OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞA GİRME
NEDENLERİ:
1.Osmanlıların Trablusgarb ve Balkan savaşlarında kaybettikleri yerleri almak istemesi.
2.Osmanlıların savaşı Almanların kazanacağına inanmaları. Enver Paşa ve çevresinin Alman hayranı olmaları.
3. İttihat ve Terakki Hükümeti içerisindeki Almanya yanlısı bakanların Almanya ile gizli anlaşma yapması (2 Ağustos 1914).
ALMANYA'NIN OSMANLI DEVLETİNE
YAKINLAŞMASINDAKİ AMAÇLAR:
1. Osmanlı padişahının halifelik konumundan yararlanıp, İngiliz sömürgelerindeki Müslümanları İngiltereye karşı ayaklandırmak
2. Osmanlı Devletinin jeopolitik konumundan yararlanıp, askeri hareketlilik kazanmak
3. Sanayisi gelişmemiş Osmanlıyı hammade kaynağı ve pazar olarak değerlendirmek.
4.Almanya'nın Avrupa'daki üçlü itilaf kuşatmasını yarmak ve karşısındaki güçleri azaltmak amacıyla Osmanlıları kendi tarafına çekmesi ve savaşa zorlaması.
OSMANLI DEVLETİNİN SAVAŞA GİRMESİ
Atlas Okyanusunda başlayan savaş nedeniyle İngiliz donanmasından kaçan Goben ve Breslav adlı Alman gemileri Akdeniz'e girerek, İstanbul limanına sığındı. Anlaşma Devletleri, Osmanlı devletine gemilerdeki Alman deniz askerlerinin Almanya'ya gönderilmesini istediler. Ayrıca Osmanlı Devleti bu bildirilen isteği kabul ederse, kapitülasyonları kaldıracaklarını ve para yardımında bulunacaklarını açıkladılar. Bunun nedeni, Anlaşma devletlerinin Osmanlı Devletini Almanyanın yanında savaşa girmesini kendi çıkarlarına uygun bulmamalarıdır. Osmanlı yönetimi İtilaf Devletlerini isteklerini kabul etmedi ve kapitülasyonları tek yanlı kaldırdı. Anlaşma devletleri bu durumu da kabul etti. Ancak iki Alman savaş gemisi Osmanlı bayrağı çekerek Karadenize açıldı. Rus limanlarını topa tuttu (29–30 Ekim 1914). Rusya Osmanlı Devletine savaş açtı.
PARİS BARIŞ KONFERANSI (18 Ocak 1918)
Konferansın amacı I. Dünya savaşına katılan devletler arasında yapılacak barışın esaslarını belirlemekti. Konferansa ABD, İngiltere, Fransa, Japonya ve İtalya egemendi. Konferans çalışmalarında aşağıdaki sonuçlar ortaya